Pomylenie form „obaj” i „oboje” to jeden z częstszych błędów w polszczyźnie. Problem wydaje się prosty, ale zasady rządzące wyborem właściwej formy mają swoje niuanse. Podstawowa różnica dotyczy rodzaju gramatycznego słów, z którymi te formy się łączą – ale to dopiero początek całej historii.
Podstawowa zasada podziału
„Obaj” używa się z rzeczownikami rodzaju męskiego, podczas gdy „oboje” łączy się z rzeczownikami rodzaju żeńskiego, nijakiego oraz z rzeczownikami różnorodzajowymi.
Przykłady z rodzajem męskim:
- obaj mężczyźni
- obaj chłopcy
- obaj studenci
- obaj lekarze
Przykłady z pozostałymi rodzajami:
- oboje kobiet
- oboje dzieci
- oboje rodziców (matka + ojciec)
- oboje państwo
Forma „obaj” odnosi się wyłącznie do dwóch osób lub przedmiotów rodzaju męskiego. We wszystkich innych przypadkach stosujemy „oboje”.
Przypadki, które sprawiają trudności
Rzeczowniki osobowe różnorodzajowe
Największe problemy pojawiają się przy grupach mieszanych pod względem płci. Gdy mówimy o parze składającej się z mężczyzny i kobiety, zawsze używamy „oboje”:
- oboje małżonków
- oboje rodziców
- oboje przyjaciół (jeśli to mężczyzna i kobieta)
- oboje sąsiadów (para sąsiedzka)
Ta zasada obowiązuje nawet wtedy, gdy rzeczownik ma formę męską. Liczy się fakt, że grupa jest różnorodzajowa.
Zaimki osobowe
Z zaimkami sytuacja wygląda podobnie:
- „obaj oni” – gdy mowa o dwóch mężczyznach
- „oboje oni” – gdy mowa o mężczyźnie i kobiecie
- „oboje one” – gdy mowa o dwóch kobietach
Warto zauważyć, że z zaimkiem „one” (żeński) zawsze używamy „oboje”, nigdy „obaj”.
Odmiana przez przypadki
Obie formy odmieniają się przez przypadki, ale w różny sposób:
Odmiana „obaj”:
- Mianownik: obaj
- Dopełniacz: obu
- Celownik: obu
- Biernik: obu
- Narzędnik: oboma
- Miejscownik: obu
Odmiana „oboje”:
- Mianownik: oboje
- Dopełniacz: obojga
- Celownik: obojgu
- Biernik: oboje
- Narzędnik: obojgiem
- Miejscownik: obojgu
W praktyce najczęściej używane są formy mianownika i dopełniacza. Pozostałe przypadki pojawiają się rzadziej w codziennej mowie.
Błędy w użyciu z czasownikami
Czasowniki łączące się z „obaj” i „oboje” przybierają formę liczby mnogiej. To ważne, bo niektórzy mylnie używają form pojedynczych:
Poprawnie:
- Obaj przyszli (nie: obaj przyszedł)
- Oboje mówią (nie: oboje mówi)
- Obaj są gotowi
- Oboje wiedzą o tym
Ta zasada obowiązuje we wszystkich czasach i trybach. Błędy w tym zakresie zdarzają się szczególnie często w mowie potocznej.
Synonimy i formy pokrewne
Zamiast „obaj” i „oboje” można używać innych określeń:
- „Dwaj” – tylko z rzeczownikami męskimi (dwaj mężczyźni)
- „Dwie” – z rzeczownikami żeńskimi (dwie kobiety)
- „Dwoje” – z rzeczownikami nijakimi lub grupami mieszanymi (dwoje dzieci, dwoje ludzi)
- „Jeden i drugi” – uniwersalna forma zastępcza
Formy „dwaj”, „dwie”, „dwoje” są często bardziej naturalne w potocznej polszczyźnie niż „obaj” i „oboje”.
W wątpliwych sytuacjach można zastąpić „obaj/oboje” formami „jeden i drugi” lub „dwaj/dwie/dwoje” – brzmi to równie poprawnie i często bardziej naturalnie.
Konteksty formalne i nieformalne
W języku urzędowym i formalnym formy „obaj” i „oboje” są preferowane nad „dwaj”, „dwie”, „dwoje”. W dokumentach, pismach urzędowych czy tekstach prawniczych warto trzymać się klasycznych form.
W mowie potocznej dopuszczalne są obie opcje. Często „dwaj przyjaciele” brzmi naturalniej niż „obaj przyjaciele”, choć obie formy są poprawne.
Z reguły im bardziej formalny kontekst, tym częściej używa się „obaj” i „oboje”. W rozmowach codziennych „dwaj”, „dwie”, „dwoje” brzmią swobodniej.
Najczęstsze błędy do unikania
Lista typowych pomyłek:
- Mylenie rodzajów – „obaj kobiety” zamiast „oboje kobiet”
- Błędne formy czasowników – „obaj przyszedł” zamiast „obaj przyszli”
- Nieprawidłowa odmiana – „z obu” zamiast „z oboma” (narzędnik)
- Pomijanie różnorodzajowości – „obaj rodzice” zamiast „oboje rodziców”
Większość błędów wynika z nieuwagi lub pośpiechu. Przed użyciem warto sprawdzić rodzaj gramatyczny rzeczownika i upewnić się, czy grupa nie jest mieszana płciowo.
W sytuacjach wątpliwych lepiej wybrać bezpieczną opcję – formy „jeden i drugi”, „dwaj”, „dwie” lub „dwoje” rzadko prowadzą do pomyłek i brzmią równie dobrze.