Przeprowadzanie wywiadu to istotna umiejętność, przydatna zarówno w pracy pedagogicznej, jak i w projektach szkolnych. Dobrze przygotowany i przeprowadzony wywiad może być cennym narzędziem edukacyjnym, pomagającym uczniom rozwijać umiejętności komunikacyjne, badawcze i redakcyjne. Niezależnie od tego, czy przygotowujesz się do przeprowadzenia wywiadu z ekspertem na potrzeby lekcji, czy uczysz swoich uczniów tej sztuki, poniższy poradnik przeprowadzi Cię przez wszystkie etapy tego procesu – od przygotowania, przez realizację, aż po redakcję finalnego tekstu.
Etap przygotowawczy – zanim rozpoczniesz wywiad
Dobry wywiad zaczyna się na długo przed spotkaniem z rozmówcą. Odpowiednie przygotowanie jest fundamentem sukcesu i pozwala uniknąć wielu problemów podczas samej rozmowy.
- Określ cel wywiadu – zastanów się, jakie konkretne informacje chcesz uzyskać i dlaczego właśnie ta osoba jest odpowiednim rozmówcą.
- Zbierz informacje o rozmówcy – przeczytaj jego biografię, wcześniejsze wywiady, publikacje lub osiągnięcia, aby móc zadawać trafne pytania.
- Przygotuj listę pytań – uporządkuj je tematycznie i ułóż w logicznej kolejności:
– Rozpocznij od prostszych pytań, które pozwolą rozmówcy poczuć się swobodnie
– Umieść najważniejsze pytania w środkowej części wywiadu
– Przygotuj pytania dodatkowe na wypadek, gdyby rozmowa przebiegała zbyt szybko - Zaplanuj formę wywiadu – zdecyduj, czy będzie to:
– Wywiad biograficzny (skupiony na życiu i doświadczeniach rozmówcy)
– Wywiad tematyczny (skoncentrowany na konkretnym zagadnieniu)
– Wywiad mieszany (łączący oba powyższe podejścia)
Zawsze przygotuj więcej pytań, niż planujesz zadać. Daje to elastyczność podczas rozmowy i zabezpiecza przed nieprzewidzianymi sytuacjami, takimi jak krótkie odpowiedzi rozmówcy.
Kontakt z rozmówcą i ustalenie szczegółów
Profesjonalne podejście do organizacji wywiadu buduje zaufanie i zwiększa szanse na wartościową rozmowę.
- Nawiąż kontakt z wyprzedzeniem – wyślij e-mail lub zadzwoń, przedstawiając się i wyjaśniając cel wywiadu oraz korzyści, jakie może przynieść rozmówcy.
- Ustal dogodny termin i miejsce – zaproponuj kilka opcji, pozostawiając rozmówcy wybór, co pokazuje szacunek dla jego czasu.
- Poinformuj o przybliżonym czasie trwania rozmowy – standardowy wywiad trwa zwykle 30-60 minut, co pozwoli rozmówcy odpowiednio zaplanować dzień.
- Wyjaśnij, w jakiej formie zostanie opublikowany wywiad i gdzie – szkolna gazetka, blog, projekt klasowy itp., aby rozmówca miał pełną świadomość kontekstu.
- Zapytaj, czy rozmówca chciałby poznać pytania wcześniej – niektórzy preferują takie rozwiązanie, aby lepiej się przygotować i udzielić przemyślanych odpowiedzi.
Przeprowadzenie wywiadu – praktyczne wskazówki
Sam moment przeprowadzania wywiadu jest kluczowy. Twoje zachowanie i postawa mogą zdecydować o jakości uzyskanych odpowiedzi. Oto, jak zapewnić komfortową atmosferę i uzyskać wartościowe informacje:
- Przybądź punktualnie i odpowiednio przygotowany:
– Zabierz notatnik, długopis, listę pytań
– Sprawdź sprzęt nagrywający (dyktafon, telefon) przed spotkaniem
– Upewnij się, że masz zgodę rozmówcy na nagrywanie - Rozpocznij od przedstawienia się i krótkiej, swobodnej rozmowy, aby przełamać lody i zbudować rapport.
- Przypomnij o celu wywiadu i gdzie zostanie opublikowany, co wprowadzi jasność i transparentność.
- Podczas rozmowy:
– Utrzymuj kontakt wzrokowy, sygnalizując zainteresowanie
– Słuchaj aktywnie – kiwaj głową, okazuj zainteresowanie niewerbalnymi sygnałami
– Nie przerywaj wypowiedzi rozmówcy, nawet jeśli odpowiedź jest obszerna
– Zadawaj pytania uzupełniające, jeśli odpowiedź wymaga doprecyzowania lub pogłębienia - Reaguj elastycznie – jeśli rozmówca sam poruszy interesujący wątek, podążaj za nim, nawet jeśli oznacza to odejście od przygotowanego planu.
Najlepsze wywiady często wynikają z umiejętnego zadawania pytań uzupełniających. Gdy usłyszysz coś interesującego, nie bój się drążyć tematu pytaniami typu: „Czy mógłby Pan/Pani rozwinąć tę myśl?” lub „Co dokładnie ma Pan/Pani na myśli?”
Redagowanie tekstu wywiadu
Po przeprowadzeniu rozmowy czeka Cię etap przekształcenia jej w tekst. To proces, który wymaga uwagi i szacunku dla słów rozmówcy.
- Przesłuchaj nagranie lub przejrzyj notatki jak najszybciej po zakończeniu wywiadu, gdy kontekst rozmowy jest jeszcze świeży w pamięci.
- Transkrybuj rozmowę – przepisz całość lub najważniejsze fragmenty, zachowując dokładność wypowiedzi.
- Uporządkuj materiał:
– Usuń powtórzenia i wypełniacze („yyy”, „hmm”), które zakłócają płynność czytania
– Popraw błędy językowe, zachowując charakterystyczny styl wypowiedzi rozmówcy
– Skróć rozwlekłe wypowiedzi, dbając o zachowanie ich sensu i intencji - Nadaj wywiadowi odpowiednią strukturę:
– Tytuł – powinien być intrygujący i zawierać nazwisko rozmówcy lub główną myśl wywiadu
– Lead (wprowadzenie) – krótka prezentacja rozmówcy i tematu wywiadu, zachęcająca do dalszej lektury
– Część główna – pytania i odpowiedzi ułożone w logicznej sekwencji
– Zakończenie – podsumowanie lub mocny cytat z wywiadu, który zostawi czytelnika z refleksją
Formatowanie tekstu wywiadu
Właściwe formatowanie zwiększa czytelność wywiadu i ułatwia odbiór treści:
- Wyraźnie oddziel pytania od odpowiedzi:
– Pytania możesz wyróżnić pogrubieniem lub poprzedzić skrótem (np. „Red.:”)
– Odpowiedzi poprzedź inicjałami lub pełnym nazwiskiem rozmówcy - Podziel wywiad na części tematyczne, jeśli jest dłuższy – możesz dodać śródtytuły, które pomogą czytelnikowi zorientować się w strukturze.
- Zachowaj konsekwencję w formatowaniu przez cały tekst, co zwiększa profesjonalizm materiału.
Przykład formatowania:
Red.: Jak rozpoczęła się Pana przygoda z muzyką?
Jan Kowalski: Wszystko zaczęło się, gdy miałem 7 lat i dostałem od dziadka pierwsze skrzypce…
Weryfikacja i autoryzacja wywiadu
Ostatnim etapem przed publikacją jest upewnienie się, że wywiad wiernie oddaje myśli rozmówcy. Ten krok buduje profesjonalizm i pokazuje szacunek dla rozmówcy.
- Przeczytaj całość, sprawdzając spójność i logikę tekstu oraz eliminując ewentualne błędy redakcyjne.
- Wyślij tekst do autoryzacji – daj rozmówcy możliwość przejrzenia wywiadu przed publikacją, zaznaczając, na jakie elementy powinien zwrócić szczególną uwagę.
- Uwzględnij ewentualne poprawki i sugestie rozmówcy – pamiętaj, że ma on prawo do korekty swoich wypowiedzi, szczególnie jeśli chodzi o fakty czy dane.
- Podziękuj rozmówcy za poświęcony czas i poinformuj o terminie publikacji, co buduje pozytywną relację na przyszłość.
Autoryzacja wywiadu to dobra praktyka, która buduje zaufanie i pozwala uniknąć nieporozumień. Daj rozmówcy rozsądny czas na przejrzenie tekstu (zwykle 3-7 dni) i jasno określ, do kiedy oczekujesz odpowiedzi.
Najczęstsze błędy i jak ich unikać
Świadomość typowych pułapek pomoże Ci przeprowadzić i opracować wywiad na profesjonalnym poziomie:
- Niewystarczające przygotowanie – zawsze dokładnie zbadaj temat i osobę, z którą rozmawiasz. Brak wiedzy może prowadzić do powierzchownych pytań i podważyć Twoją wiarygodność.
- Zbyt ogólne pytania – zamiast „Co Pan sądzi o edukacji?” zapytaj konkretnie: „Jakie trzy zmiany wprowadziłby Pan w systemie oceniania uczniów?”. Precyzyjne pytania prowadzą do wartościowych odpowiedzi.
- Dominowanie rozmowy – pamiętaj, że to rozmówca jest gwiazdą wywiadu, nie Ty. Unikaj długich wstępów do pytań i dzielenia się własnymi opiniami.
- Zbyt mocna ingerencja w wypowiedzi podczas redakcji – zachowaj autentyczny styl i charakter wypowiedzi rozmówcy. Nadmierna edycja może zniekształcić sens i osobowość rozmówcy.
- Brak kontekstu dla czytelnika – zawsze przedstaw rozmówcę i wyjaśnij, dlaczego jego opinie są istotne. Czytelnik musi rozumieć, dlaczego warto poświęcić czas na lekturę wywiadu.
Przeprowadzenie i opracowanie dobrego wywiadu to umiejętność, która doskonali się z czasem. Każda rozmowa jest niepowtarzalną okazją do odkrycia fascynujących historii i perspektyw. Może przynieść niespodziewane wyzwania, ale stosując powyższe wskazówki, zwiększasz szanse na stworzenie wartościowego materiału, który zainteresuje czytelników i odda sprawiedliwość Twojemu rozmówcy. Pamiętaj, że najlepsze wywiady to te, w których widać autentyczne zainteresowanie tematem i szacunek dla rozmówcy.